Michał Sędziwój (Sędzimir) – filozof, alchemik, medyk i dyplomata. Najsłynniejszy po Mikołaju Koperniku Polak XVI/XVII wieku. Znany w Europie jako Michael Sendivogis. Nazywany również Nobilis Polonus, Sarmata Anonymus, Heliocen-tharus Borealis.

Urodził się 2 lutego 1566 roku w Łukowicy koło Limanowej. Jego Ojciec Jakub Sędzimir i matka Katarzyna Pielesz pochodzili z rodzin szlacheckich. Ich syn Michał studiował na Akademii Krakowskiej w Lipsku, Wiedniu, Cambridge i Wittenberdze. Spotykał tam najznamienitszych wykładowców tej epoki.

W czasie studiów zetknął się z modną w tym czasie alchemią. Odbył wiele podróży po Europie; był w Rosji, Anglii, Szwecji, na terenie Niemiec, Czech, Włoch, Portugalii, Turcji. Był pionierem chemii. Napisał ponad osiemdziesiąt prac naukowych. W „Traktacie o soli” opisał „ducha saletry” (azotanu potasowego), „soli lotnej” (chlorku amonowego), i soli stałej (węglanu potasowego). W wyniku wymieszania tych substancji z wodą otrzymał „wodę królewską”, rozpuszczającą metale, w tym złoto, srebro i platynę. Odkrył tlen i jego życiowe funkcje, był twórcą „tlenowej teorii oddychania”. Napisał pierwszy podręcznik do chemii. Badania naszego rodaka finansowali: marszałek wielki koronny Mikołaj Wolski i wojewoda sandomierski Jerzy Mniszech. Sędziwój był osobistym sekretarzem króla polskiego Zygmunta III i kilkakrotnie spełniał różne misje dyplomatyczne. Miał na Wawelu pracownię alchemiczną (pożar zamku w styczniu 1595 roku był następstwem doświadczeń prowadzonych przez Sędziwoja i Mikołaja Wolskiego. Cieszył się także sławą i popularnością poza granicami Polski. W 1593 roku został dworzaninem cesarza Rudolfa II (dwór na Hradczanach był wówczas alchemiczną stolicą Europy). Prawdopodobnie posiadł tajemnicę „kamienia filozoficznego” – dokonał słynnej transformacji metalu nieszlachetnego w złoto na oczach Rudolfa II i wielu świadków. Na pamiątkę tego wydarzenia w ścianę pałacu, gdzie miało miejsce to zdarzenie, wmurowano tablicę z napisem:

„Niechby inny tyle wniósł co Sędziwój Polonus „

Identyczne doświadczenie przeprowadził na oczach króla Polskiego Zygmunta III i jego dworzan. Wydarzenie to uwiecznił na jednym ze swych obrazów Jan Matejko, przedstawia­jąc Sędziwoja pokazującego złotą monetę władcy polskiemu. Warto przypomnieć postać tego sławnego Polaka, o którym krąży wiele legend, a które­go prace były publikowane i powszechnie czytane trzysta lat temu. Jego dokonania ins­pirowały późniejszych uczonych europejskich, między innymi wpłynęły na niektóre poglądy Newtona.

Autor: Leszek Marek LIS
Almanach Ziemi Limanowskiej, nr 4 wiosna 2001